2 Zaproszenie do udziału w badaniu — wskazówki
Ważnym zadaniem badacza jest 1) klarowne opisanie potencjalnym osobom badanym procedury i celu badania, zanim jeszcze wezmą one udział w badaniu i 2) uzyskanie od nich pisemnej bądź ustnej zgody na udział w nim. Dla KE niezbędne jest poznanie dokładnej treści informacji, która zostanie przedstawiona osobom badanym. Należy ją przygotować zgodnie z następującymi zasadami:
- Przedstaw się i wskaż cel oraz procedurę badania (na czym będzie polegało, czy będzie to badanie indywidualne czy grupowe, gdzie będzie przebiegało, ile czasu zajmie udział w badaniu itp.). Procedura powinna być opisana tak dokładnie, jak to możliwe, ale w taki sposób, aby była zrozumiała dla potencjalnych osób badanych. Dostosuj przekaz do osób badanych – ich wieku i możliwości zrozumienia przekazywanych informacji. Unikaj żargonu psychologicznego.
… czyli celowe ukrywanie przed osobami badanymi niektórych informacji dotyczących badania bądź wprowadzanie osób badanych w błąd, można zastosować tylko wtedy, gdy nie ma innego sposobu sprawdzenia postawionej hipotezy, a działanie to nie naraża bezpieczeństwa uczestników. Jeśli badanie wymaga przekazania uczestnikom nieprawdziwych informacji dotyczących celu, charakteru lub przebiegu badania, we wniosku do KE należy: (a) przedstawić merytoryczne uzasadnienie potrzeby przekazania uczestnikom nieprawdziwych informacji; (b) podać treść pełnych i prawdziwych informacji wraz z treścią informacji wyjaśniających uczestnikom powód przekazania im nieprawdziwych informacji przed rozpoczęciem badania.
Po zakończeniu badania chcielibyśmy poinformować Pana/Panią, że jeden z celów badania nie został ujawniony przed jego rozpoczęciem. [OPIS NIEUJAWNIONEGO CELU]
Procedura ukrywania celów badawczych jest często stosowana w badaniach psychologicznych. Jej celem jest umożliwienie rzetelnego testowania hipotez badawczych. Wcześniejsze powiadomienie uczestników o rzeczywistym celu badania mogłoby wpłynąć na ich zachowanie. To z kolei mogłoby sprawić, że uzyskane wyniki nie byłyby wiarygodne.
[OPCJONALNIE: W związku z tą informacją przypominamy, że jeśli czuje się Pan/Pani niekomfortowo z powodu braku wcześniejszej znajomości pełnego celu badania, może Pan/Pani skontaktować się z zespołem badawczym. Wystarczy podać swój kod i poprosić o usunięcie swoich odpowiedzi bez utraty gratyfikacji za udział w badaniu.]
Jeśli w badaniu mają brać udział osoby niepełnoletnie, informacja o badaniu powinna być przygotowana zarówno dla prawnych opiekunów uczestników badania, jak i dla samych uczestników – dla każdej z tych grup w języku odpowiednim dla wieku. Wyjątek stanowią jedynie najmłodsi uczestnicy badania, których etap rozwoju nie pozwala jeszcze na zrozumienie przekazu werbalnego – w takim wypadku należy poinformować prawnych opiekunów, w jaki sposób zostanie zapewniony komfort uczestników w trakcie badania.
Informacja dla osób biorących udział w badaniu i ich przedstawicieli ustawowych powinna wspominać o możliwych niedogodnościach i/lub ryzyku związanym z poddaniem się badaniu, a także o sposobach minimalizowania negatywnych efektów udziału w badaniu. Jeśli potencjalne zagrożenia wynikające z udziału w badaniu są większe niż zagrożenia wynikające ze stresu życia codziennego, należy wskazać kontakt do konkretnej osoby (imiennie) lub instytucji, która udzieli pomocy psychologicznej osobie badanej po badaniu.
Jeśli przewidziana jest gratyfikacja za udział w badaniu, przedstaw informację o spodziewanych korzyściach wynikających z udziału w badaniu. Pomyśl, co w takiej sytuacji z osobami, które z różnych przyczyn zrezygnują z udziału w badaniu po jego rozpoczęciu. Czy dla nich też przewidujesz gratyfikację, a jeśli nie, to czy jej brak nie wpłynie na motywację Twoich osób do pozostania w badaniu mimo niechęci?
Pamiętając o zasadzie dobrowolności, udziel informacji, że udział w badaniu jest dobrowolny oraz że osoby badane w każdej chwili mogą przerwać udział w badaniu. W jaki sposób zadbasz o realizację prawa do usunięcia swoich danych dla osób wycofujących się z badania, gdy już jakieś zostaną np. anonimowo zebrane? Czy masz możliwość usunięcia takich danych także po skończeniu badania?
Informacja powinna także wspominać o sposobach ochrony anonimowości oraz poufności wyników badań, o możliwości zadawania pytań osobie prowadzącej badanie i otrzymania odpowiedzi na te pytania oraz dane dotyczące osoby odpowiedzialnej za przestrzeganie warunków opisanych w tejże informacji dla osoby uczestniczącej w badaniu.
Poniżej zamieszczamy przykładową treść informacji dla osób badanych (Uwaga: treść została przygotowana na potrzeby tego Poradnika i powinna być traktowana jedynie jako wzorzec do inspiracji, a nie jako jedyna możliwa forma informacji dla osób badanych).
Szanowni Państwo,
Nazywam się Anna Kowalska, pracuję na Wydziale Psychologii i Kognitywistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Chciałabym zaprosić Państwa do udziału w badaniu, którego celem jest sprawdzenie, jak jakość snu młodych matek i ojców wiąże się z ich codziennym poczuciem humoru. Do udziału w badaniu zapraszam osoby pełnoletnie (kobiety i mężczyzn), posiadające dzieci w wieku od 6 do 12 miesięcy. Badanie jest skierowane do osób, które nie stosują obecnie leków nasennych ani wywołujących zmian senności jako efektów ubocznych.
Badanie zostanie przeprowadzone indywidualnie, za pomocą techniki wywiadu pogłębionego. Wywiad potrwa od 30 do 60 minut. Wywiady odbywać się będą na Wydziale Psychologii i Kognitywistyki UAM przy ul. Szamarzewskiego 89 w Poznaniu. Rozmowy będą nagrywane, a uzyskane nagrania zostaną później spisane i poddane analizie psychologicznej. Po zakończonym wywiadzie otrzymają Państwo bon podarunkowy o wartości 100 zł do wykorzystania w sklepie XYZ.
W celu ochrony Państwa danych osobowych oraz danych pochodzących z badań zastosuję w projekcie pseudonimizację danych. Polega ona na takim przetworzeniu danych osobowych, aby nie można ich było przypisać konkretnej osobie bez użycia dodatkowych informacji. Te dodatkowe informacje będą przechowywane osobno. Zostaną one objęte środkami technicznymi i organizacyjnymi, które uniemożliwią ich przypisanie do zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Dzięki pseudonimizacji zostanie wykluczona możliwość identyfikacji Pana/Pani osoby oraz możliwość dostępu do danych przez osoby niezwiązane z projektem. Dodatkowo, mogą Państwo w dowolnym momencie wycofać się z udziału w badaniu, a także już po jego zakończeniu poinformować, aby dane pochodzące z wywiadu nie były brane pod uwagę podczas analizy, a nagranie zostało skasowane.
Przed rozpoczęciem badania poproszę Państwa o wyrażenie zgody na udział w badaniu na warunkach przedstawionych powyżej, o wyrażenie zgody na przetwarzanie Państwa danych osobowych w celu realizacji badań, a także o wyrażenie zgody na nagrywanie wywiadów.
Niektóre osoby mogą odczuwać pewien dyskomfort odpowiadając na pytania dotyczące doświadczania narodzin dziecka. W razie odczuwania wysokiego poziomu negatywnych emocji związanych z badaniem można skontaktować się z psychologami: panią Joanną Wiśniewską (nr tel.: 1234567) lub panem Janem Mickiewiczem (nr tel.: 7654321), którzy udzielą Państwu wsparcia psychologicznego.
Zapraszam do udziału w badaniu.
Anna Kowalska
abc@amu.edu.pl
Wydział Psychologii i Kognitywistyki UAM
ul. Szamarzewskiego 89 AB
60-568 Poznań