5 Grupa osób uczestniczących w badaniu
Pkt 4 formularza wniosku do KE dotyczy grupy osób uczestniczących w badaniu. Składa się on z dwóch części: opisu sposobu rekrutacji osób uczestniczących w badaniu oraz kryteriów włączenia/wyłączenia z badania.
5.1 Sposób rekrutacji osób uczestniczących w badaniu
Opisz, w jaki sposób będzie rozpowszechniana informacja o możliwości wzięcia udziału w badaniu (np. poprzez ogłoszenie w Internecie, plakaty na tablicach ogłoszeniowych itp.) oraz jaki będzie dobór osób uczestniczących w badaniu (np. przypadkowy, losowy, celowy)1. W dalszej kolejności opisz, kim będą uczestnicy badania (ich wiek, płeć i przewidywana liczba).
5.2 Kryteria włączenia i wyłączenia z badania
Jeżeli dobór uczestników badania nie będzie miał charakteru całkowicie losowego, opisz kryteria włączenia osób do badania lub kryteria ich wyłączenia wraz z uzasadnieniem, dlaczego pewne atrybuty osób mają stanowić podstawę ich włączenia lub wyłączenia z badania. Określone atrybuty (lub czynniki), które zamierzasz zbadać, mogą posiadać bądź być reprezentowane jedynie przez niektóre osoby. Te właśnie atrybuty lub czynniki będą tożsame z kryteriami włączenia i zakwalifikowania do badania. Natomiast osoby pozbawione tych atrybutów bądź czynników będą wyłączone z badania. Przykładowo, jeśli zamierzamy zbadać poziom emocji doświadczanych przez kibiców podczas oglądania na żywo meczu piłki nożnej, zakwalifikujemy do badania jedynie osoby mające to doświadczenie; nie zakwalifikujemy osób, które nie miały dotąd okazji oglądać meczu piłkarskiego będąc na stadionie.
Kryterium wyłączenia może stanowić nie tylko brak określonego atrybutu lub niespełnianie jakiegoś wymogu. Może to być także dodatkowy atrybut posiadany przez potencjalnych uczestników skądinąd kwalifikujących się do badania, który uniemożliwi lub utrudni realizację celu badań, spowoduje zdarzenia niepożądane i w konsekwencji zakłóci wyniki badań. Może to być dowolna cecha lub cechy współwystępujące z tymi, które zamierzamy zbadać, np. cechy demograficzne (wiek, płeć, język, wykształcenie, zawód), geograficzne, stan zdrowia, historia choroby i leczenia, czynniki poznawcze, emocjonalne, behawioralne, społeczne itp.
Kryteria wyłączenia wymagają starannego uzasadnienia, aby uniknąć dyskryminowania określonych uczestników. Przykładowo, zasadne i niedyskryminujące byłoby w badaniu nad podobieństwem bliźniąt wykluczenie osób, które nie mają bliźniaczego rodzeństwa, ale nieuzasadnione i dyskryminujące byłoby wykluczenie z tego rodzaju badań bliźniąt z rodzin np. o niskim statusie socjoekonomicznym (o ile nie uzasadnia tego cel badań). Aby w sposób zasadny kwalifikować i dyskwalifikować uczestników badania, badacz powinien posiadać wiedzę nt. rozkładu określonej cechy lub czynnika w badanej populacji. Wyłączanie z badań, które prowadzone są wśród dzieci na terenie przedszkola lub szkoły, wymaga takiej organizacji tych badań, aby dzieci nieuczestniczące w badaniu nie poczuły się dyskryminowane.
Częstym błędem związanym z formułowaniem kryteriów włączenia i wyłączenia jest używanie tej samej zmiennej do określenia zarówno kryteriów włączenia, jak i wyłączenia (np. w badaniu obejmującym osoby w wieku od 18 lat jako kryterium wyłączenia podaje się wiek poniżej 18 lat).
Inne tego rodzaju błędy to: “dobór zmiennych jako kryteriów włączenia bez związku z odpowiedzią na pytanie badawcze; brak opisu kluczowych zmiennych w kryteriach włączenia, niezbędnych do potwierdzenia ważności wyników badania (Patino i Ferreira, 2018). Ponadto, badacz musi się liczyć z rewizją kryteriów włączenia i wyłączenia w przypadku, gdy jedno lub więcej z kryteriów zostało podważone. Jeśli któraś z grup jest niewłaściwie wykluczona, powinien ją włączyć do badań” (Pepperdine University Graduate & Professional Schools Institutional Review Board GPS IRB – Establishing Inclusion and Exclusion Criteria).
Metody doboru próby dzielą się zasadniczo na dwie grupy: metody doboru losowego (probabilistyczne) oraz metody nielosowe (nieprobabilistyczne). Przykładem metod nielosowych jest dobór przypadkowy i celowy. Dobór przypadkowy – polega na przypadkowym (na „chybił – trafił”) doborze osób, które w odpowiednim czasie znalazły się w miejscu, w którym akurat prowadzono badanie. Technikę tę stosuje się np. w badaniach opinii konsumentów przypadkowo zapytanych w sklepach czy napotykanych na ulicy. Z kolei dobór celowy polega na tym, że badacz na podstawie swojej wiedzy o populacji sam wskazuje jednostki populacji, które zostaną włączone do próby (np. wybór miasta do przeprowadzenia prawyborów, które zgodnie z wiedzą badacza stanowi miniaturę kraju). Natomiast dobór losowy to taka metoda wyboru próby, która spełnia dwa następujące warunki: 1) każda jednostka populacji ma dodatnie i znane prawdopodobieństwo dostania się do próby; 2) dla każdego zespołu jednostek populacji można ustalić prawdopodobieństwo tego, że w całości znajdzie się on w próbie. Warto zauważyć, że pierwsza część definicji nie wymaga, aby prawdopodobieństwo dostania się do próby było jednakowe dla każdej jednostki populacji. Natomiast, ponieważ prawdopodobieństwo to ma być znane, to badacz stosujący daną technikę losowego doboru próby musi być w stanie dla każdej jednostki obliczyć prawdopodobieństwo znalezienia się w próbie. Istnieją różne techniki doboru losowego, np. dobór losowy prosty, systematyczny, warstwowy. Zobacz: słownik pojęć lub książka profesora Brzezińskiego (2023).↩︎